Obóz Narodowo-Radykalny

Praca proseminaryjna napisana pod kierunkiem dr. M. Piotrowskiego. Lublin 2001.

Spis treści

Wstęp

Rozdział I: Geneza Obozu Narodowo Radykalnego

Rozdział II: Działalność Obozu Narodowo Radykalnego

Rozdział III: Koncepcje ideologiczno programowe

Rozdział IV: Działalność Ruchu Narodowo Radykalnego

Zakończenie, Wykaz skrótów, Bibliografia

Wstęp

Celem tej pracy jest przedstawienie działalności, programu oraz ideologii Obozu Narodowo Radykalnego. ONR oficjalnie został założony 14 kwietnia 1934r. w wyniku narastających nieporozumień i nie dojścia do porozumienia pomiędzy przedstawicielami starszego pokolenia działaczy Stronnictwa Narodowego a nie zadowolonymi z ich poczynań młodszą generacją endeków wywodzących się ze zdelegalizowanego w 1933r. Obozu Wielkiej Polski i Młodzieży Wszechpolskiej. Młodzi narodowcy widząc nieskuteczność poczynań władz SN domagali się zradykalizowania programu i zmiany strategii dotychczasowych działań Stronnictwa. Legalna działalność ONR nie trwała długo po nie całych trzech miesiącach działalności Obozu władze 10 lipca 1934r. zdelegalizowały ONR nie słusznie jak się później okazało oskarżając o udział w zamachu na ministra spraw wewnętrznych¹.

Narodowi radykałowie rozpoczęli działalność nielegalną większość kierownictwa ONR została aresztowana i osadzona w obozie odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Po zwolnieniu narodowców z Berezy w łonie ONR doszło do rozłamu na dwie grupy: umiarkowaną ONR-ABC i radykalną popularnie zwaną ONR-Falanga, choć właściwa nazwa brzmi Ruch Narodowo Radykalny².

Po śmierci Piłsudskiego w jego obozie doszło do podziału na trzy grupy. Najbardziej radykalny stanowiła grupa skupiona wokół Edwarda Rydza Śmigłego. Obóz Zjednoczenia Narodowego, bo o nim mowa, głosił hasła nacjonalistyczne. Mając problemy z własną sanacyjną młodzieżą OZN nawiązał kontakt z dobrze wyszkoloną odznaczającą się dyscypliną ofiarnością i karnością młodzieżą z RNR. Współpraca RNR z rządem nie trwała długo, ale dzięki temu RNR wyszedł z konspiracji na szczyty ówczesnego życia politycznego. Przez rozpowszechnienie plotek o niby szykowanym zamachu stanu jaki miała dokonać Falanga wraz ze sprzysiężonymi wojskowymi niższego stopnia za, którym miał stać Rydz Śmigły, doszło do zerwania współpracy w kwietniu 1938r. w wyniku czego RNR powrócił do nie legalnej działalności³.

Materiałem źródłowym do przedstawienia działalności, programu i ideologii ONR i obydwu secesjonistycznych grup jest szereg broszur i pozycji prasowych wydawanych przez czołowych działaczy tychże organizacji. Broszury i prasa narodowo radykalna jest szerzej omówiona w dalszej części pracy. Przydatnym materiałem źródłowym są archiwalia władz państwowych najwyższego stopnia oraz władz administracji samorządowej i archiwalia policyjne, które informują między innymi o przebiegu zakłócania porządku publicznego, w których to Oenerowcy brali niejednokrotnie udział. Cennych informacji jakie na temat narodowych radykałów ukazały się możemy czerpać także z tzw. prasy codziennej oraz publikacji wydanych przez członków innych ugrupowań nacjonalistycznych i wobec nich opozycyjnych czyli sanacyjnych i lewicowych.

Ciekawymi źródłami są także pamiętniki naocznych świadków opisywanych wydarzeń. Jako pierwszy i jak na razie jedyny spośród Oenerowców swoje wspomnienia spisał i opublikował stojący na czele bojówki RNR Zygmunt Przetakiewicz. Jego wspomnienia są świadectwem subiektywnym tak jak każdy przekaz pamiętnikarski⁴.

Dzieje ONR budzą duże zainteresowanie wśród historyków. Autorzy o proweniencji lewicowych bądź marksistowskiej traktują ONR jako polską odmianę faszyzmu a niektórzy z nich porównują z hitleryzmem. Klasycznym tego przykładem jest pozycja Szymona Rudnickiego "Obóz Narodowo Radykalny. Geneza i działalność" jest ona przykładem historiografii marksistowskiej. Praca ta powstała jako doktorat na Uniwersytecie Warszawskim na początku lat sześćdziesiątych a wydana w 1985r. i mimo zmiany podejścia i nowych odkryć autor niczego w niej nie zmienił. W jeszcze gorszym duchu niż Rudnicki o ONR pisał Jan Józef Lipski. Inne Są prace prof. Bogumiła Grotta z Uniwersytetu Jagielońskiego w książkach: "Nacjonalizm i religia", "Katolicyzm w doktrynach ugrupowań narodowo radykalnych", "Nacjonalizm chrześcijański" Grott zakwestionował tezę o ideologicznych koneksjach polskiego ruchu narodowo radykalnego z faszyzmem i narodowym socjalizmem. Udowodnił że ONR był wyłącznie polskim tworem wyrazem, z jednej strony postępującego radykalizmu w kwestiach społeczno gospodarczych a z drugiej prawdziwego renesansu katolicyzmu wśród młodego pokolenia działaczy narodowych, to właśnie katolicyzm stawia polski ruch narodowo radykalny na zupełnie innych pozycjach niż faszyzm i hitleryzm⁵.W miarę obiektywnie choć nie z pozycji zwolennika na ten temat pisał Jacek Maria Majchrowski.

Praca została podzielona na cztery rozdziały. Pierwszy rozdział został poświęcony genezie ONR. Omówiona jest sytuacja endecji po przewrocie majowym z 1926r. , powstanie i zarys działalności Obozu Wielkiej Polski oraz Ruchu Młodych i Oddziału Akademickiego tegoż Obozu. Główny nacisk został położony na krystalizacje idei narodowo radykalnej i działalność przyszłych twórców ONR. Następnie opisany został konflikt pomiędzy "Starymi" a "Młodymi" po delegalizacji OWP w efekcie, którego powstał ONR. Kolejnym rozdziale przedstawione zostało powstanie Obozu, jego struktura skład osobowy, program, działalność propagandowa oraz przyczyny delegalizacji. W dalszej części tegoż rozdziału opisane zostały warunki w jakich byli internowani Oenerowcy oraz działalność konspiracyjna i przyczyny tzw. drugiego rozłamu. Trzeci rozdział poświęcony został tematyce ideowo programowej. Ukazane zostały różnice pomiędzy pierwszym ONR, ONR-ABC i RNR. Zawarte zostały problemy: pojęcia Absolutu i narodu, kwestii dotyczących spraw ustrojowych, gospodarczych, stosunku do poszczególnych mniejszości narodowych i misji dziejowej Polski. W problematyce ostatniego rozdziału zawarte zostały kwestie nielegalnej działalności obydwu grup secesjonistycznych, oraz motywów i przebiegów współpracy falangistów z rządem. Koniec rozdziału poświęcony został upadkowi RNR.

Przypisy

¹ J. M. Majchrowski, Geneza politycznych ugrupowań katolickich, Stronnictwo Pracy, grupa " Dziś i Jutro", Paryż 1984., s. 81-94.; S. Rudnicki, Obóz Narodowo Radykalny, Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 212-253.; R. Wapiński, Narodowa Demokracja 1893-1939, Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław 1980, s. 301.

² J. M. Majchrowski, dz. cyt., s. 94-95.; S. Rudnicki, dz. cyt., s. 255-265.

³ J. M. Majchrowski, dz. cyt., s. 114-118.; S. Rudnicki, dz. cyt., s. 312-318.

⁴ J. Engelgarg, Słowo wstępne w: Z. Przetakiewicz; Od ONR-u do PAX-u, Wspomnienia, Warszawa 1994, s. 6.

⁵ Tamże, s. 5.

Rafał Dobrowolski