Obóz Wielkiej Polski

4 grudnia 1926 roku powstał Obóz Wielkiej Polski, ruch, którego ideologia, program i działalność miały przełomowe znaczenie dla wykrystalizowania się doktryny narodowo - radykalnej. Choć zręby polskiego nacjonalizmu powstały jeszcze w XIX wieku, to jednak jego oblicze ukształtowało się dopiero pod koniec lat trzydziestych, w dużej mierze dzięki działalności OWP. Powstanie Obozu Wielkiej Polski było konsekwencją stopniowego odchodzenia od demoliberalnych iluzji, obecnych wśród starszych działaczy ruchu narodowego i przyczyniło się do ewolucji polskiej myśli nacjonalistycznej. Zarówno Dmowski, jak i inni twórcy OWP zdawali sobie sprawę, że czas parlamentarnych działań powoli odchodzi w przeszłość i staje się reliktem minionej epoki. Zwycięstwo faszyzmu we Włoszech było impulsem dla powstawania ruchów narodowo - radykalnych w całej niemal Europie, nic zatem dziwnego, że podobne tendencje pojawiły się również w Polsce. Jednakże próby utworzenia ruchów, wzorujących się na doświadczeniach partii faszystowskiej we Włoszech przed rokiem 1926 spaliły na panewce, czego przykładem były polityczne efemerydy w rodzaju : Pogotowia Patriotów Polskich, Polskiej Organizacji Faszystowskiej, czy Zakonu Rycerzy Prawa. Dopiero Obóz Wielkiej Polski stał się organizacją typu masowego, mogącą poważnie myśleć o przejęciu władzy i gruntownym przeobrażeniu życia politycznego i gospodarczego w naszym kraju. Powstanie OWP uwarunkowane było specyficzną sytuacja Polski. Zamach majowy Józefa Piłsudskiego nie wyeliminował wszechogarniającej anarchii, partyjniactwa, chaosu i niesprawiedliwości społecznej. Siły popierające przewrót rekrutowały się z kręgów szeroko rozumianej lewicy. Zamach majowy poparła masoneria i mniejszości narodowe, którym liberalna polityka narodowościowa Piłsudskiego bardzo odpowiadała. Jasne więc było, że o żadnym autentycznym przełomie, ani uzdrowieniu sytuacji politycznej mowy być nie mogło. Do zrealizowania wizji państwa narodowego, rządzonego przez Polaków i w ich interesie niezbędne stało się stworzenie masowego ruchu, opartego na bezwzględnej dyscyplinie, karności i posłuszeństwie oraz hierarchicznych strukturach. Stare, parlamentarne metody zawiodły - młode pokolenie nacjonalistów polskich nie miało co do tego żadnych wątpliwości.

Zjazd inauguracyjny Obozu Wielkiej Polski miał miejsce 4 grudnia 1926 roku w Poznaniu. Uczestniczyli w nim przede wszystkim członkowie Związku Ludowo - Narodowego, ale również przedstawiciele innych stronnictw nacjonalistycznych. OWP miał być bowiem strukturą ponadpartyjną, nie angażującą się w bieżące spory polityczne, lecz formującą przyszłą elitę polskiego nacjonalizmu i przygotowującą się do przejęcia przez nią władzy w państwie.

Na czele OWP, jako Wielki Oboźny, stanął Roman Dmowski. Naczelnym organem Obozu była Wielka Rada, będąca organem doradczym. Bieżącą politykę realizował Wydział Wykonawczy na którego czele stał Aleksander Dębski. Powołany został również Ruch Młodych OWP, rekrutujący młodsze pokolenie nacjonalistów, który z czasem uzyskał kluczowe znaczenie w obrębie Obozu i wyznaczał jego politykę. Przewodniczącym Ruchu Młodych został Zdzisław Stehl, a czołowymi działaczami byli znani potem z działalności w Obozie Narodowo - Radykalnym czy Związku Młodych Narodowców : Jan Jodzewicz, Jan Rembieliński, Jan Zdzitowiecki, Ryszard Piestrzyński, Jan Mosdorf. Odznaką Ruchu Młodych stał się Miecz Chrobrego (Szczerbiec), zaś pieśnią organizacyjną - Hymn Młodych. Wprowadzono jednolite umundurowanie oraz powitanie organizacyjne.

Program OWP przedstawiony został w broszurach opracowanych przez : Romana Dmowskiego ("Zagadnienia Rządu" , "Kościół, Naród i Państwo"), Romana Rybarskiego ("Polityka i gospodarstwo"), Jerzego Zdziechowskiego ("Polityka finansowa"), Bohdana Wasiutyńskiego ("Praworządność") oraz Zygmunta Berezowskiego ("Polityka zagraniczna"). Ruch Młodych wydał własne broszury - wytyczne w sprawach : żydowskiej, mniejszości słowiańskich i niemieckiej, zasad polityki gospodarczej. O ile w enuncjacjach programowych starszych działaczy OWP obecne były jeszcze reminiscencje demo-liberalne, to działacze Ruchu Młodych stanęli konsekwentnie na gruncie radykalizmu, co było zapowiedzią stworzenia nowej formacji, jaką stał się później ONR. Ogólnie rzecz biorąc, program OWP nastawiony był na przeprowadzenie w możliwie szybkim czasie "rewolucji narodowej" - w postaci siłowego przejęcia władzy i przeprowadzenia gruntownych reform ustrojowych. Postulowano stworzenie państwa narodowego, realizującego interesy wyłącznie Narodu Polskiego, nie zaś wszystkich bez wyjątku obywateli. OWP konsekwentnie walczyło o odżydzenie życia publicznego - proponowano całkowite wyłączenie Żydów z życia publicznego. Nowością było stanowisko, w myśl którego przyjęcie chrztu przez osobę żydowskiego pochodzenia nie zmieniało jej sytuacji prawnej. OWP zakładało prowadzenie konsekwentnej polityki polonizacyjnej mniejszości słowiańskich i stopniowe ich włączanie w nurt życia narodowego. Dostrzegano problem mniejszości niemieckiej i w ogóle kwestię zagrożenia niemieckiego - formułowano dalekosiężny cel odzyskania rdzennie słowiańskich ziem zachodnich, obejmujących : Górny i Dolny Śląsk, zachodnią Wielkopolskę i Pomorze, a także Warmię i Mazury. W sferze gospodarki dostrzec można było wyraźne stopniowe odchodzenie od liberalizmu. Choć w tej kwestii było widać rozbieżność stanowisk między poglądami R.Rybarskiego czy J.Zdziechowskiego a postulatami "młodych", którzy proponowali radykalne reformy społeczne w duchu korporacyjnym. OWP akcentował konieczność odejścia od demokratyczno - parlamentarnego modelu rządów, postulując wzmocnienie władzy wykonawczej oraz wprowadzenie zasad hierarchizmu i elitaryzmu w życiu politycznym.

Obóz Wielkiej Polski był ruchem masowym , liczącym od 250 do 300 tysięcy członków. Nic więc dziwnego, że stał się realnym zagrożeniem dla reżimu sanacyjnego. Już w maju 1927 roku aresztowano 15 czołowych działaczy OWP, w tym Jana Rembielińskiego i Jana Jodzewicza. Wzrost represji wobec członków OWP nastąpił na początku lat trzydziestych. Od czerwca do października 1932 roku w samej tylko Wielkopolsce odbyło się 150 procesów członków OWP. Władze stopniowo rozpoczęły rozwiązywać regionalne oddziały Obozu. Ostatecznie, 28 marca 1933 roku, Obóz Wielkiej Polski rozwiązany został w całym kraju z powodu "działalności kolidującej z kodeksem karnym i nakazami władz państwowych przez stałe inspirowanie ekscesów i zaburzeń, podsycanie nienawiści partyjnej i rasowej, urządzanie demonstracji i zgromadzeń z wyraźnym zamiarem podburzania ludności przeciwko władzom państwowym".

Michał Radzikowski